Τα τελευταία χρόνια έχει επικρατήσει η τάση των προκλήσεων και δοκιμασιών στα ηλεκτρονικά μέσα. Χρήστες του Διαδικτύου καταγράφουν τη δοκιμασία-πρόκληση, την ανεβάζουν στα social media καλώντας ή προκαλώντας άλλους χρήστες να την επαναλάβουν. Σε ορισμένες περιπτώσεις η δοκιμασία-πρόκληση πραγματοποιείται για κοινωφελή σκοπό (ice-bucketchallenge) όπου οι συμμετέχοντες πρέπει να κάνουν μία δωρεά ή την αντίστοιχη πρόκληση. Σε άλλες περιπτώσεις όμως οι δοκιμασίες «επιβάλλουν» τη πρόκληση σωματικών βλαβών στους συμμετέχοντες και στο περιβάλλον τους (πρόκληση της φωτιάς, της κανέλλας, του πάγου με αλάτι). H επικινδυνότητα των ” παιχνιδιών” αυτών λαμβάνει ακραίες διαστάσεις. Από τη λήψη μιας ριψοκίνδυνης selfie σε ένα πολύ ψηλό κτίριο, σε παιχνίδια πνιγμού (choking game) μέχρι και οδήγησης με κλειστά μάτια ( birdboxchallenge).
Ένα παρόμοιο φαινόμενο ήταν και το επονομαζόμενο ‘’παιχνίδι της μπλε φάλαινας‘’. Δεν πρόκειται όμως για παιχνίδι ούτε για πρόκληση, καθώς δεν αποτελούσε μέρος εκπαιδευτικής δραστηριότητας, ψυχαγωγίας ή μάθησης. Απεναντίας έβαζε σε κίνδυνο τη ψυχική και σωματική μας υγεία. Το φαινόμενο αυτό εμφανίστηκε πριν μερικά χρόνια στη Ρωσία όπου ορισμένες ιστοσελίδες (sites και blogs) προσπάθησαν να συσχετίσουν τον αυξημένο αριθμό αυτοκτονιών ατόμων νεαρής ηλικίας με ”κάποιο παιχνίδι” και με ορισμένες διαδικτυακές ομάδες (socialgroups) οι οποίες σε προσκαλούσαν να γίνεις μέλος τους ή να εκτελέσεις ορισμένες δοκιμασίες. Οι συσχετισμοί με το επικίνδυνο φαινόμενο εντάθηκαν όταν δύο νεαρές κοπέλες έδωσαν τέλος στη ζωή τους, μια εκ των οποίων ανήρτησε μια μπλε φάλαινα στο κοινωνικό της ιστότοπο.Η ονομασία του φαινομένου έχει δοθεί στη μπλε φάλαινα καθώς το συγκεκριμένο θηλαστικό πολλές φορές χάνει το προσανατολισμό του από το υπόλοιπο κοπάδι και εξοκείλει στη στεριά, προκαλώντας το θάνατο λόγω έλλειψης οξυγόνου και βλάβης των ζωτικών του οργάνων. Με αυτό το συσχετισμό ήθελαν να παρακινήσουν παιδιά νεαρής ηλικίας να απομακρυνθούν από το ”κοπάδι της κοινωνίας” και να ”ξεχωρίσουν” – να διαφοροποιηθούν με αυτό το τρόπο. Όπως έγινε γνωστό στη Ρωσία πραγματοποιήθηκαν συλλήψεις διαχειριστών διαδικτυακών ομάδων (τα επονομαζόμενα groups θανάτου) όπου παρακινούσαν νέα παιδιά να προκαλέσουν σωματικές ή ψυχικές βλάβες στον εαυτό τους. Στη κατάθεση τους ανέφεραν πως ήθελαν απλώς να αυξήσουν τη κυκλοφορία του group τους σε δημοτικότητα και απήχηση στο διαδίκτυο και είχαν αναλάβει το ρόλο της κάθαρσης ώστε να εξαγνίσουν την κοινωνία από τους προβληματικούς ανθρώπους που ζούσαν ανάμεσα μας. Το συγκεκριμένο φαινόμενο προβλημάτισε σε παγκόσμιο επίπεδο. Στην διάδοση του και την αποδοχή του έχουν βασιστεί όσοι ήθελαν να γνωστοποιηθεί παντού. Όλοι πλέον το γνωρίζουν, πολλοί έχουν διαβάσει για αυτό και έχουν να πουν μια ιστορία. Παρατηρείται να βγαίνουν στο διαδίκτυο δηλώνοντας την επιθυμία να παίξουν και να τους επιλέξουν . Σε όσες χώρες έχουν αναφερθεί περιστατικά αυτοτραυματισμού ή πρόθεση εκδήλωσης αυτοκτονίας δεν έχει γίνει άμεση σύνδεση με το φαινόμενο και πολλές φορές λαμβάνεται ως μια αυτοδιαδιδόμενη διαδικτυακή φάρσα( hoax). Όλες αυτές οι προσκλήσεις απλά αλλάζουν ονόματα και δοκιμασίες, έχουν όμως τον ίδιο σκοπό και στόχο. Να βρουν απήχηση, ανταπόκριση και να οδηγήσουν άτομα στην αυτοτιμωρία τους.
H ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Η σημερινή εποχή είναι του live, του like, του check–in, και του online. Τα περισσότερα παιχνίδια και εφαρμογές δεν χρειάζεται να τα αγοράσεις, μπορείς να τα κατεβάσεις και τις περισσότερες φορές δωρεάν. Πριν από μερικά χρόνια την εμφάνιση του είχε κάνει το LOL(League of Legends) ενώ τώρα επικρατεί το FORTNITE.Τα παιχνίδια λοιπόν είναι πια διαδραστικά, με παίχτες από όλο τον πλανήτη και μπορείς να παίξεις ανά πάσα ώρα και στιγμή με τον οποιοδήποτε. Είναι πολύ δύσκολο να αρνηθούμε στο παιδί και τον έφηβο να παίξει ενώ όλη υπόλοιπη παρέα συμμετέχει. Όμως όσο πιο διαδραστική είναι μια εφαρμογή, τόσο μεγαλύτερη είναι και η πιθανότητα εθισμού. Αυτό λοιπόν που θα πρέπει να ζητήσουμε και συμφωνήσουμε με το παιδί είναι να τεθούν όρια και κανόνες όπως ο ελεγχόμενος χρόνος απασχόλησης και η αποφυγή επικοινωνίας με αγνώστους. Ο τρόπος λειτουργίας αυτών των διαδικτυακών παιχνιδιών και εφαρμογών αποτελεί την κερκόπορτα ενός άλλου παγκόσμιου φαινομένου του λεγόμενου ‘’grooming’’, δηλαδή της αποπλάνησης και παραπλάνησης ανηλίκων. Η διαδικασία αυτή πραγματοποιείται διαδικτυακά και ξεκινάει από άγνωστα αιτήματα φιλίας, άγνωστα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ακόμα και κινητών με το σκοπό να επιλέξει (phising) υποψήφια θύματα, νεαρής ηλικίας. Ο δράστης ξέρει πως ο έφηβος δεν θα ανταποκριθεί στη ερώτηση που θα στείλει ‘’γεια σου είμαι ο Χ. θέλεις να γίνουμε φίλοι‘’ αλλά στο ‘’γεια σου είμαι ο Χ. θες να παίξεις ένα παιχνίδι που θα τεστάρει τις ικανότητες σου?’’ Αρχίζοντας να παίζει ο δράστης διαδικτυακά παιχνίδια, τα περισσότερα των οποίων έχουν δικό τους χώρο επικοινωνίας (chat rooms) προσπαθεί να μειώσει τις αναστολές του παιδιού, να δημιουργήσει ένα συναισθηματικό δεσμό μαζί του με τελικό σκοπό να τον εμπιστευτεί και να τον θεωρήσει δικό του άνθρωπο.
Δεν θα πρέπει να επικεντρωνόμαστε λοιπόν μόνο στα ονόματα αυτών των επικίνδυνων φαινομένων ή από ποιες δοκιμασίες αποτελείται αλλά στο πόσο επικίνδυνο και παράτολμο μπορεί να γίνει. Άλλωστε σε αυτό ”ποντάρουν” και όσοι έχουν δημιουργήσει αυτές τις προκλήσεις. Δηλαδή στην περιέργεια, στην άγνοια κίνδυνου, στην αντιπαλότητα, στο μιμητισμό , στο θάρρος, στη τόλμη και στην προκλητικότητα των ατόμων νεαρής ηλικίας. Ένα παιδί που είναι περιθωριοποιημένο στο σχολείο και στην οικογένεια του, μπορεί λέγοντας ότι έχει κάνει αυτή τη δοκιμασία ή πως διάλεξαν αυτό να κάνει αυτή τη πρόσκληση, να ”διακριθεί” και να ξεχωρίσει, εφόσον δεν έχει τις δυνατότητες να διακριθεί σε άλλους τομείς καταφέρνοντας να συγκεντρώσει τη προσοχή και τα βλέμματα των υπολοίπων. Αυτό πολύ εύκολα μπορεί να γίνει όχι μόνο στο σχολείο αλλά και ανεβάζοντας ένα βίντεο ή γράφοντας μερικές λέξεις σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης που χρησιμοποιεί.
Η σημερινή εποχή είναι του live, του like, του check –in, και του online. Τα περισσότερα παιχνίδια και εφαρμογές δεν χρειάζεται να τα αγοράσεις, μπορείς να τα κατεβάσεις και τις περισσότερες φορές δωρεάν. Πριν από μερικά χρόνια την εμφάνιση του είχε κάνει το LOL( League of Legends) ενώ τώρα επικρατεί το FORTHNITE.Τα παιχνίδια λοιπόν είναι πια διαδραστικά, με παίχτες από όλο τον πλανήτη και μπορείς να παίξεις ανά πάσα ώρα και στιγμή με τον οποιοδήποτε. Είναι πολύ δύσκολο να αρνηθούμε στο παιδί και τον έφηβο να παίξει ενώ όλη υπόλοιπη παρέα συμμετέχει. Όμως όσο πιο διαδραστική είναι μια εφαρμογή , τόσο μεγαλύτερη είναι και η πιθανότητα εθισμού. Αυτό λοιπόν που θα πρέπει να ζητήσουμε και συμφωνήσουμε με το παιδί είναι να τεθούν όρια και κανόνες όπως ο ελεγχόμενος χρόνος απασχόλησης και η αποφυγή επικοινωνίας με αγνώστους.Ο τρόπος λειτουργίας αυτών των διαδικτυακών παιχνιδιών και εφαρμογών αποτελεί την κερκόπορτα ενός άλλου παγκόσμιου φαινομένου του λεγόμενου ‘’grooming’’, δηλαδή της αποπλάνησης και παραπλάνησης ανηλίκων. Η διαδικασία αυτή πραγματοποιείται διαδικτυακά και ξεκινάει από άγνωστα αιτήματα φιλίας, άγνωστα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ακόμα και κινητών με το σκοπό να επιλέξει (phising) υποψήφια θύματα, νεαρής ηλικίας. Ο δράστης ξέρει πως ο έφηβος δεν θα ανταποκριθεί στη ερώτηση που θα στείλει ‘’γεια σου είμαι ο Χ. θέλεις να γίνουμε φίλοι‘’ αλλά στο ‘’γεια σου είμαι ο Χ. θες να παίξεις ένα παιχνίδι που θα τεστάρει τις ικανότητες σου? ’’ Αρχίζοντας να παίζει ο δράστης διαδικτυακά παιχνίδια, τα περισσότερα των οποίων έχουν δικό τους χώρο επικοινωνίας (chat rooms) προσπαθεί να μειώσει τις αναστολές του παιδιού, να δημιουργήσει ένα συναισθηματικό δεσμό μαζί του με τελικό σκοπό να τον εμπιστευτεί και να τον θεωρήσει δικό του άνθρωπο.
Δεν θα πρέπει να επικεντρωνόμαστε λοιπόν μόνο στα ονόματα αυτών των επικίνδυνων φαινομένων ή από ποιες δοκιμασίες αποτελείται αλλά στο πόσο επικίνδυνο και παράτολμο μπορεί να γίνει. Άλλωστε σε αυτό ”ποντάρουν” και όσοι έχουν δημιουργήσει αυτές τις προκλήσεις. Δηλαδή στην περιέργεια, στην άγνοια κίνδυνου, στην αντιπαλότητα, στο μιμητισμό , στο θάρρος, στη τόλμη και στην προκλητικότητα των ατόμων νεαρής ηλικίας. Ένα παιδί που είναι περιθωριοποιημένο στο σχολείο και στην οικογένεια του , μπορεί λέγοντας ότι έχει κάνει αυτή τη δοκιμασία ή πως διάλεξαν αυτό να κάνει αυτή τη πρόσκληση, να ”διακριθεί” και να ξεχωρίσει, εφόσον δεν έχει τις δυνατότητες να διακριθεί σε άλλους τομείς καταφέρνοντας να συγκεντρώσει τη προσοχή και τα βλέμματα των υπολοίπων. Αυτό πολύ εύκολα μπορεί να γίνει όχι μόνο στο σχολείο αλλά και ανεβάζοντας ένα βίντεο ή γράφοντας μερικές λέξεις σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης που χρησιμοποιεί.
ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ
Στη σημερινή εποχή της συνεχούς και διαρκούς ενημέρωσης όσο μεγάλη είναι η πληροφόρηση τόση είναι και η παραπληροφόρηση. Χρειάζεται σωστή ενημέρωση και ποιοτική επικοινωνία. Ό,τι διαβάζουμε και βλέπουμε στο διαδίκτυο δεν είναι πάντα η αλήθεια. Καθημερινά υπάρχουν κοντά στα δύο δις. διαθέσιμες ιστοσελίδες που διαβάζονται και περίπου στα 5 δις. βίντεο που παρακολουθούνται. Εκατομμύρια ιστοσελίδες δημιουργούνται καθημερινά και ανεβαίνουν εκατομμύρια βίντεο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
- Χρειάζεται σωστή ενημέρωση και εξακρίβωση της πληροφορίας. Πρέπει να επαληθεύουμε την πηγή όσων διαβάζουμε Δεν χρειάζεται πανικός και κινδυνολογία από τη πλευρά των γονιών. Θα πρέπει με ηρεμία και υπομονή να μάθουν και οι ίδιοι περί τίνος πρόκειται και να το συζητήσουν με τα παιδιά αλλά και με τους κατάλληλους ανθρώπους ώστε να το αντιμετωπίσουν με επιτυχία.
- Δεν χρειάζεται ούτε άγχος ούτε φόβο. Η ασφαλής πλοήγηση χρειάζεται σωστή ενημέρωση, παραγωγικό χρόνο καθώς και ορθολογική χρήση. Χρειάζεται σωστή επικοινωνία με το παιδί. Όχι απλά πως ήταν η μέρα του και η καθημερινότητα του αλλά εποικοδομητικός διάλογος για να μάθουμε πως αισθάνεται και τι του συμβαίνει.
- Δεν μιλάμε με αγνώστους στο διαδίκτυο. Ακόμα και αν μπούμε σε αυτή τη διαδικασία προσπαθούμε νε επαληθεύουμε ποιος/ποια είναι , βλέποντας ποιους κοινούς φίλους έχουμε που να γνωρίζουμε.
- Σωστά μέτρα πρόληψης, σύμφωνα και με την ηλικία του παιδιού. Τα παιδιά είναι ευάλωτα και μια απλή διαδικτυακή φιλία για αυτά μπορεί να εξελιχθεί σε υπόθεση, εκφοβισμού, εκβιασμού, και απειλής όχι μόνο για το ίδιο το παιδί αλλά και για τους ανθρώπους γύρω του (π.χ. αν δεν κάνεις αυτό που σου λέω και δεν μου στείλεις αυτά που θέλω , θα κάνω κακό στους δικούς σου).
- Οι γονείς δεν θα πρέπει να πανικοβάλλονται με το άκουσμα μιας φράσης πχ μπλε φάλαινα. Στο παρελθόν είχαμε παρόμοια επικίνδυνα φαινόμενα στα οποία ο θύτης προσκαλείται να κάνει κακό στον εαυτό του , να το καταγράψει και να το ανεβάσει στο διαδίκτυο δείχνοντας τις ικανότητες του. Οι περισσότεροι πιστεύουν πως είναι μια ειδική εφαρμογή που πρέπει να ψάξεις να βρεις και να κατεβάσεις . Δυστυχώς στην πραγματικότητα είναι πολύ πιο απλά. Ο οποιοσδήποτε μπορεί να στείλει ένα μήνυμα το οποίο να λέει σε προκαλώ να κάνεις κάτι που δεν έχεις το θάρρος και εκεί αρχίζουν όλα. Μπορεί να έχει τη μορφή ενός ηλεκτρονικού μηνύματος, ενός chat, μία πρόσκλησης σε ένα άγνωστο group-διαδικτυακής ομάδας , ένα άγνωστο αίτημα φιλίας, ένα μήνυμα στο κινητό ή ενός συνδέσμου ( link).
Τι πρέπει να προσέχουν οι γονείς
Σε μικρές ηλικίες μέχρι 10 ετών
- Χρειάζεται να θέσετε όρια διαδικτυακής χρήσης (που και πότε χρησιμοποιούμε το διαδίκτυο)
- Το διαδίκτυο δεν θα πρέπει να παρέχεται ως τρόπος απασχόλησης ή ψηφιακός κηδεμόνας του παιδιού
- Θα πρέπει να τεθούν συγκεκριμένες χρονικές περιόδους καθώς και οι ιστοσελίδες που θα δείχνονται στα παιδιά
- Είναι σημαντικό να ενεργοποιηθούν οι γονικοί έλεγχοι στις ηλεκτρονικές συσκευές και σε σχετικές ιστοσελίδες
- Εκπαιδεύστε το παιδί σας να μην μοιράζεται προσωπικές πληροφορίες μέσω διαδικτύου
- Η οποιαδήποτε συζήτηση και με άλλους γονείς πρέπει να είναι εποικοδομητική, ακόμα και με τα άλλα μέλη της οικογένειας ώστε να υπάρχει κοινή γραμμή
- Ο καλύτερος τρόπος για να μάθετε τι κάνει το παιδί σας στο διαδίκτυο είναι να το ρωτήσετε και να σας δείξει το ίδιο.
Από ηλικίες 11 έως 14 ετών
- Θα πρέπει να γίνει εποικοδομητική συζήτηση για ποιες και πόσες πληροφορίες μπορούν να μοιράζονται, να ανεβαίνουν και να λέγονται στο διαδίκτυο
- Δεν θα πρέπει να αποτελεί το διαδίκτυο την απάντηση σε όλα τα ζητήματα της ηλικία τους, από την εμφάνιση, την υγεία μέχρι κα θέματα ερωτικού περιεχομένου
- Συζητήστε με το παιδί σας τι πρέπει να κάνει σε περίπτωση που κάποιος τον παρενοχλεί διαδικτυακά ή γίνει μάρτυρας αντίστοιχου περιστατικού
- Διαβεβαιώστε το παιδί σας ότι είστε δίπλα του. Ενθαρρύνετε το να σας μιλήσει για οτιδήποτε μπορεί να το αναστατώσει ή προβληματίσει στο διαδίκτυο
- Θεσπίστε κανόνες ασφαλούς πλοήγησης και τονίστε στο παιδί ότι πρέπει να έχει την έγκριση σας για οποιαδήποτε δια ζώσης επικοινωνία με διαδικτυακό φίλο
Από ηλικίες 15 έως 18
- Συμφωνείστε με τον έφηβο να τηρείτε ώρες και περιοχές του σπιτιού όπου δε θα γίνεται χρήση του διαδικτύου (πχ. δε χρησιμοποιούμε διαδίκτυο την ώρα του φαγητού, την ώρα του διαβάσματος κτλ)
- Μην αποθαρρύνεστε από το τεχνολογικό χάσμα που νοιώθετε ότι υπάρχει. Ενθαρρύνετε τον έφηβο να σας μιλήσει για τις ασχολίες του και τα ενδιαφέροντά του στο διαδίκτυο
- Είναι εποικοδομητικότερη η ανοιχτή συζήτηση με το παιδί σας σχετικά με τους κανόνες ασφαλούς πλοήγησης στο διαδίκτυο από την εφαρμογή απαγορεύσεων και αυστηρών κανόνων
- Εκπαιδεύστε το παιδί σας σε τρόπους διαχείρισης συγκρούσεων με εποικοδομητικό τρόπο
- Ενθαρρύνετε το παιδί σας να αναπτύσσει υγιείς σχέσεις καθώς και να αναγνωρίζει συμπεριφορές και δραστηριότητες που μπορεί να το βλάψουν
- Διαβεβαιώστε το παιδί σας ότι είστε δίπλα του για ότι και εάν συμβεί και μαζί θα αναζητήσετε την καλύτερη δυνατή λύση
Γιατί όπως έχουμε αναφέρει ότι έχει σχέση με την ψυχική και σωματική μας υγεία δεν είναι ούτε παιχνίδι ούτε πρόκληση. Οι γονείς χρειάζεται να μάθουν στο παιδί να επικοινωνεί. Ότι φέρνει σε δύσκολη θέση το παιδί, το αναστατώνει, του δημιουργεί δυσφορία, το δυσαρεστεί και το πιέζει, να νοιώθει ότι μπορεί να το πει και όχι να το υποστεί. Τόσο στο διαδίκτυο όσο και στον πραγματικό κόσμο.
Χρήσιμες πηγές πληροφοριών
https://www.cyberkid.gov.gr/
https://cyberalert.gr/
https://www.kiath.gr/
ΔΡ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α. ΝΑΚΟΣ A/B’(YΓ)
Ψυχολόγος
Διεύθυνσης Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος
