Γενικά χαρακτηριστικά εφηβείας:
- Ορμονολογικές αλλαγές/αλλαγή εικόνας σώματος-εαυτού
- Συναισθηματικές διακυμάνσεις
- Ευερεθιστότητα, αντιδραστικότητα κυρίως στην επιβολή κανόνων και την «εξουσία»
- Αγχώδεις εκδηλώσεις
- Αφύπνιση της σεξουαλικότητας
- Διαταραχές στη διάθεση (καταθλιπτική διάθεση)
Α’ γυμνασίου : μετάβαση από δημοτικό σε γυμνάσιο (αλλαγές στο χώρο, σχολικό περιβάλλον, κοινωνικό περιβάλλον, στην εικόνα σώματος και εαυτού)
Γ’ γυμνασίου : μετάβαση από το γυμνάσιο στο λύκειο, μέση εφηβικής περιόδου, έντονη ανάγκη αυτονόμησης
Πότε πρέπει να ανησυχήσουμε:
- Ένταση, διάρκεια, συχνότητα των παραπάνω χαρακτηριστικών
- ‘Εντονη αλλαγή στη συμπεριφορά, απόσυρση από την οικογένεια και τους φίλους, κλείσιμο στον εαυτό για σταθερά μεγάλο χρονικό διάστημα
- Απότομη πτώση της μαθησιακής επίδοσης, άρνηση μελέτης/διακοπή εξωσχολικών δραστηριοτήτων, παραίτηση
- Μεγάλα χρονικά διαστήματα απουσίας από το σπίτι/εμμονή-εξάρτηση από Η/Υ και διαδίκτυο
- Έντονες εκρήξεις στη συμπεριφορά/λεκτική και σωματική επιθετικότητα
- Αλλαγή συνηθειών/ «μαγκιά»/πειραματισμός με καινούρια πράγματα
- Άγχος/ενασχόληση με την εικόνα σώματος και εαυτού
Πού οφείλονται όλα αυτά;
- Ατομικοί παράγοντες (ιδιοσυγκρασία εφήβου)
- Οικογενειακοί παράγοντες
- Ευρύτερο σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον
- Συνδυασμός όλων των παραπάνω
Σύστημα οικογένειας
- Σύμφωνα με τη θεωρία των συστημάτων, ο,τιδήποτε συμβαίνει σε ένα μέλος του συστήματος, όπως στην οικογένεια, επηρεάζει και τα υπόλοιπα μέλη. Για παράδειγμα όταν ένας γονέας αντιμετωπίζει άγχος ή έχει καταθλιπτική διάθεση, επηρεάζεται και ο άλλος γονέας και τα παιδιά και το αντίστροφο.
ΑΓΧΩΔΕΙΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ
Άγχος: δυσάρεστη συναισθηματική κατάσταση που περιλαμβάνει αισθήματα φόβου ή και τρόμου σαν απάντηση σε κίνδυνο, του οποίου η πηγή είναι ως έναν βαθμό άγνωστη (εν αντιθέσει με το φόβο που δημιουργείται ως απάντηση σε εξωτερικό πραγματικό κίνδυνο ή απειλή).
Το άγχος περιλαμβάνει 2 διαστάσεις:
α) υποκειμενική αίσθηση (ψυχολογική διάσταση)
β) φυσιολογικές μεταβολές (διέγερση του συμπαθητικού συστήματος) όπως ιδρώτας,
ταχυκαρδία, τρόμος, επιτάχυνση της αναπνοής, γαστρεντερικές ενοχλήσεις.
Άγχος = παθολογικό αν δημιουργεί προβλήματα στην καθημερινή λειτουργικότητα (σχολική, επαγγελματική, κοινωνική, προσωπική)
Προσβολή πανικού (ή κρίση πανικού): κορύφωση του άγχους, με την παρακάτω συμπτωματολογία (τουλάχιστον 4 από τα παρακάτω αναπτύσσονται και κορυφώνονται μέσα σε 10 λεπτά):
- αίσθημα παλμών, ταχυκαρδία
- εφίδρωση
- τρέμουλο
- δύσπνοια
- αίσθημα πνιγμονής
- πόνος ή δυσφορία στο στήθος
- ναυτία ή επιγάστρια δυσφορία
- αίσθημα ζάλης, αστάθειας ή λιποθυμίας
- αποπραγματοποίηση ή αποπροσωποποίηση
- φόβος απώλειας ελέγχου
- φόβος ότι θα πεθάνει
- παραισθησίες (μουδιάσματα ή μυρμηγκιάσματα)
- ρίγη ή ξαφνικά αισθήματα ζέστης
Άλλες αγχώδεις διαταραχές:
- Κοινωνική φοβία: έντονος κι επίμονος φόβος μιας κοινωνικής κατάστασης, στην οποία το άτομο εκτίθεται στα σχόλια της κοινωνικής ομάδας (στους ενήλικες σε μία παρουσίαση στο χώρο της εργασίας, σε μία σύσκεψη κλπ, στα παιδιά παρουσιάζεται φόβος έκθεσής τους στην εξέταση στο σχολείο ή στην απαγγελία ενός ποιήματος κλπ μήπως κάνουν λάθος και σχολιαστούν αρνητικά)
- Ειδικές φοβίες: έντονος, επίμονος, υπερβολικός και παράλογος φόβος ζώων, ύψους, αίματος-ένεσης
- Γενικές φοβίες : έντονος, επίμονος, υπερβολικός και παράλογος φόβος για το σκοτάδι, τα φαντάσματα, τους κλέφτες
- Μετατραυματική αγχώδης διαταραχή: έκθεση του ατόμου σε ένα τραυματικό γεγονός στο οποίο απειλήθηκε η σωματική ακεραιότητα του ιδίου ή κάποιου άλλου (ατύχημα, σεισμός, διάρρηξη)
- Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή: επίμονο και έντονο άγχος που προκαλεί μία σκέψη (ψυχαναγκασμός)(π.χ. σκέψη ότι το άτομο έχει κολλήσει κάποιο μικρόβιο, ότι θα αρρωστήσει) που παρεισφρέει αιφνίδια στο μυαλό και προκειμένου να αντιμετωπίσει το άγχος αυτό, το άτομο καταφεύγει σε κάποιες συμπεριφορές, τους καταναγκασμούς (π.χ. πλυσίματα χεριών, συχνές επισκέψεις σε γιατρούς)
- Άγχος αποχωρισμού (στα παιδιά):αναπτυξιακά δυσανάλογο και υπερβολικό άγχος του παιδιού να αποχωριστεί τους ανθρώπους με τους οποίους είναι συναισθηματικά προσκολλημένο (σχολική άρνηση, δυσκολία στον ύπνο, παράπονα για ψυχοσωματικά συμπτώματα όπως κεφαλαλγίες, πόνοι στο στομάχι, ναυτία ή έμετος )
- Κατάθλιψη:διαταραχή της διάθεσης κατά την οποία υπάρχουν
- Καταθλιπτική διάθεση (ή και ευερεθιστότητα, αντιδραστικότητα σε παιδιά)
- Απώλεια ενδιαφέροντος ή ευχαρίστησης (ή αίσθημα ανίας στα παιδιά)
- Σημαντική απώλεια βάρους (ή μη πρόσληψη του αναμενόμενου βάρους στα παιδιά)
- Αϋπνία ή υπερυπνία (εν γένει διαταραχές στον ύπνο στα παιδιά)
- Ψυχοκινητική διέγερση ή επιβάρυνση
- Κόπωση ή απώλεια ενέργειας
- Αισθήματα αναξιότητας (χαμηλή αυτοεκτίμηση στα παιδιά)
- Ελαττωμένη ικανότητα του ατόμου να σκεφτεί ή να συγκεντρωθεί (διάσπαση προσοχής στα παιδιά συναισθηματικού τύπου)
- Υποτροπιάζουσες σκέψεις θανάτου (φόβος θανάτου στα παιδιά)
ΓΕΝΙΚΗ ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ
- νευροβιολογικές θεωρίες (αύξηση κατεχολαμινών στο κεντρικό νευρικό σύστημα, ανωμαλία στον υπομέλανα τόπο, υπερευαισθησία στο διοξείδιο του άνθρακα κλπ)/κληρονομική προδιάθεση για αγχώδεις και συναισθηματικές διαταραχές.
- ψυχολογικές θεωρίες : αποδίδει το άγχος και την καταθλιπτική συμπτωματολογία σε ενδοψυχική σύγκρουση, σύγκρουση των απαγορευμένων ασυνείδητων ενορμήσεων με το εγώ και το υπερεγώ. Η καταθλιπτική συμπτωματολογία ερμηνεύεται ως αντίδραση, άμεση ή ετεροχρονισμένη σε στρεσογόνα γεγονότα.
- μαθησιακή θεωρία : το άγχος ως εξαρτημένη απάντηση σε μία κατάσταση που προκάλεσε φόβο (π.χ. αυτοκινητιστικό δυστύχημα), το οποίο μπορεί να προκαλέσει καταθλιπτική διάθεση.
Αιτίες αγχωδών και καταθλιπτικών εκδηλώσεων
- Αναπτυξιακές δυσκολίες στους εφήβους (π.χ. μαθησιακές, δυσκολίες στην κοινωνική συναλλαγή, αίσθημα μη αποδοχής από συνομηλίκους)/ηλικιακές φάσεις ζωής που καθιστούν ευάλωτους άνδρες και γυναίκες (π.χ. λοχεία μητέρας, στρατιωτική θητεία άνδρα)
- Συγκρουσιακή σχέση γονέων (ακύρωση του ενός γονέα από τον άλλο, μη κοινό μέτωπο στη διαπαιδαγώγηση)/διάσταση γονέων
- Ασθένεια στην οικογένεια, πένθος
- Αλλαγή σχολικού/κοινωνικού/πολιτισμικού περιβάλλοντος
- Οικονομικές δυσκολίες στην οικογένεια
- Δυσκολίες στις σχέσεις με τις οικογένειες καταγωγής (μη αυτονόμηση, μη αποπαίδωση γονέων από τους δικούς τους γονείς, παρέμβαση παππούδων/γιαγιάδων στη διαπαιδαγώγηση)
Τι πρέπει να κάνουμε
- Να διερευνήσουμε τι συμβαίνει στον έφηβο
- Επικοινωνία με το σχολείο
- Οριοθέτηση/ ευελιξία/όχι άσκηση εξουσίας στους εφήβους
- Ανταμοιβή/ενίσχυση/στέρηση προνομίων όχι με τιμωρητικό χαρακτήρα
- Να συμβουλευτούμε ειδικό ψυχικής υγείας
- Θεραπευτική αντιμετώπιση αγχωδών και καταθλιπτικών εκδηλώσεων
- Έκθεση στο φοβογόνο ερέθισμα/όχι αποφυγή της στρεσογόνου κατάστασης/συμπεριφοριστικά μοντέλα διαχείρισης άγχους σε εφήβους
- Ενασχόληση με δραστηριότητες που προσφέρουν ικανοποίηση (ψυχαγωγικές δραστηριότητες για γονείς και εφήβους)
- Διαφραγματική αναπνοή/ τεχνικές χαλάρωσης
- Φυσική άσκηση/αθλητισμός
- Ρύθμιση βιολογικού ρολογιού ύπνου και διατροφής
- Ενίσχυση αυτοεκτίμησης
- Γνωσιακή αναδόμηση/αμφισβήτηση δυσλειτουργικών σκέψεων που προκαλούν άγχος, καταθλιπτική διάθεση, ευερεθιστότητα
- Προσωπική ανάπτυξη/αυτογνωσία/ψυχολογική εκτίμηση και ψυχοθεραπευτική υποστήριξη από επαγγελματία ψυχικής υγείας
Τέλος, είναι σημαντικό μέσα από το αγχώδες ή καταθλιπτικό σύμπτωμα ή το θυμό του εφήβου ή το δικό μας να κατανοήσουμε τι συμβαίνει στον ψυχισμό, γιατί παρουσιάζεται το σύμπτωμα αυτό στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή και να φροντίσουμε να μην το παραβλέψουμε αλλά να αναλάβουμε δράση για να το αντιμετωπίσουμε
www.Kiath.gr
Νίκη Βασιλείου
Κλινική ψυχολόγος
Αστυνόμος Α’ (Υ.Γ) ΕΛ.ΑΣ