Παιδική Επιθετικότητα Τρόποι Διαχείρισης

Η ΠΑΙΔΙΚΗ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ

Η επιθετικότητα και η αντιδραστική συμπεριφορά των παιδιών αποτελούν ένα μεγάλο μέρος των προβλημάτων συμπεριφοράς που αντιμετωπίζουν σήμερα οι ψυχολόγοι, οι παιδαγωγοί και φυσικά οι γονείς. Με τον όρο «επιθετικότητα» αναφερόμαστε σε συμπεριφορές που έχουν ως στόχο να βλάψουν κάποιον ή να καταστρέψουν κάτι. Τις περισσότερες φορές όμως, η εκδήλωση επιθετικής συμπεριφοράς εκ μέρους των παιδιών δεν έχει τέτοιο σκοπό. Την ίδια στιγμή, πρέπει οι γονείς να έχουν υπόψη τους ότι ένα μεγάλο ποσοστό της επιθετικότητας αποτελεί φυσικό και αναπόσπαστο χαρακτηριστικό της διαδικασίας κοινωνικοποίησης του παιδιού.

Οι θεωρίες που έχουν διαμορφωθεί για τα αίτια της επιθετικότητας χωρίζονται σε δυο μεγάλες κατηγορίες: σ’ αυτές που αντιμετωπίζουν την επιθετικότητα ως αυθύπαρκτη ιδιότητα της ανθρώπινης φύσης (Ψυχανάλυση, Εθολογία) και σ’ αυτές που θεωρούν ότι η επιθετικότητα αποτελεί κατά κύριο λόγο ή αποκλειστικά αποτέλεσμα κοινωνικών παρεμβάσεων, επίδρασης του περιβάλλοντος και μίμησης προτύπων (Θεωρίες Κοινωνικής Μάθησης). 

Πολλή συζήτηση γίνεται και για την επιρροή της τηλεόρασης στην εκδήλωση επιθετικής συμπεριφοράς. Είναι αλήθεια πως η παρακολούθηση επιθετικών και βίαιων σκηνών μπορεί να αποτελέσει ενισχυτικό παράγοντα της επιθετικότητας, καθώς τα παιδιά προσχολικής ηλικίας είναι ευάλωτοι θεατές και διαθέτουν μειωμένη κριτική ικανότητα. Παράλληλα, πολλές έρευνες έχουν καταλήξει στο ότι η τηλεοπτική βία ενισχύει τη διαμόρφωση επιθετικής νοοτροπίας και συμπεριφοράς, αποευαισθητοποιεί το παιδί απέναντι στις βίαιες πράξεις και συμβάλλει στην ανάπτυξη του φόβου για τον κόσμο.

ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΕΩΣ ΤΑ 5 ΕΤΗ 

Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις στην αντιμετώπιση της επιθετικής συμπεριφοράς είναι ότι αυτή συχνά πληγώνει τους γονείς συναισθηματικά, αλλα και σωματικά κάποιες φορές. Όταν το μωρό σας πιάνει τη μύτη σας και δεν την αφήνει, σας αρπάζει από τα σκουλαρίκια, τραβά τα μαλλιά σας, σας δαγκώνει όταν θηλάζετε, ή σας χτυπά με τα χέρια του όταν του πάρετε ένα απαγορευμένο αντικείμενο, είναι απόλυτα φυσικό να αισθάνεστε απογοήτευση ή ακόμα και θυμό. Ωστόσο, τα μωρά δεν έχουν πρόθεση  να βλάψουν ή να πληγώσουν τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Απλώς εξερευνούν τον κόσμο γύρω τους μέσα από τις αισθήσεις τους. Μαθαίνουν πώς λειτουργεί ο κόσμος με το δάγκωμα, την αρπαγή, τα τινάγματα και τις πτώσεις, αλλά και βλέποντας τι συμβαίνει ως αποτέλεσμα αυτών, βλέποντας δηλαδή την αντίδρασή μας.

Η επιθετικότητα (χτυπηματα, κλωτσιές, δαγκώματα, κλπ.) συνήθως κορυφώνεται γύρω στην ηλικία των δύο, μια εποχή που τα βρέφη έχουν πολύ ισχυρά συναισθήματα, αλλά δεν είναι ακόμη σε θέση να χρησιμοποιήσουν τη γλώσσα αποτελεσματικά για να εκφραστούν. Τα βρέφη επίσης δεν έχουν τον αυτοέλεγχο που θα τα σταματήσει από το να ενεργήσουν για να εξωτερικεύσουν τα συναισθήματά τους. Είναι η ηλικία που αρχίζουν να αναπτύσσουν ενσυναίσθηση, δηλαδή τη δυνατότητα να κατανοήσουν πώς αισθάνονται οι άλλοι. 

Επιθετικές ενέργειες, όπως μια γροθιά στον γονέα, συχνά προκύπτουν όταν τα μικρά παιδιά βιώνουν μια οδυνηρή κατάσταση ή συναισθήματα όπως ο θυμός ή η ζήλια. Αυτές οι στιγμές μπορεί να είναι εξαιρετικά δύσκολες για τους γονείς, κυρίως επειδή πληγώνουν. Οι γονείς έχουν συχνά την προσδοκία ότι τα παιδιά τους αναπτύσσοντας τις λεκτικές και τις ικανότητες σκέψης τους, έχουν περισσότερο αυτοέλεγχο από αυτόν που πραγματικά έχουν. Ενώ λοιπόν το 3χρονο παιδί μπορεί να είναι σε θέση να σας πει ποιος είναι ο κανόνας, δεν έχει ακόμα τον ενστικτώδη έλεγχο, ώστε να εμποδίσει τον εαυτό του να κάνει κάτι που επιθυμεί. Σε αυτή την ηλικία, τα συναισθήματα σχεδόν πάντα υπερτερούν της σκέψης.

Στην ηλικία των 4 και 5 ετών, το παιδί μπορεί να εμφανίσει υγιή επιθετικότητα, με την έννοια της εξωτερίκευσης της περίσσειας ενέργειας που διαθέτει, κατά τη διάρκεια της άσκησης ενός αθλήματος ή μιας πολεμικής τέχνης. Ωστόσο είναι λογικό να θέλουμε να περιορίσουμε τέτοιες συμπεριφορές σε άλλες συνθήκες. Σε αυτήν την ηλικία το παιδί γίνεται πιο ανεξάρτητο, δοκιμάζει περισσότερα πράγματα από μόνο του, τα οποία μερικές φορές οδηγούν σε απογοήτευση και θυμό, καθώς, όσο κι αν το παιδί μας φαίνεται τέλειο στα μάτια μας, δε γίνεται να καταφέρνει τα πάντα με την πρώτη προσπάθεια. Είναι λογικό λοιπόν το παιδί να απογοητευτεί και να θυμώσει, αλλά και να εξωτερικεύσει αυτά τα συναισθήματα πετώντας ή σπάζοντας πράγματα ή ακόμα και χτυπώντας άλλα παιδιά και ενήλικες. 

Όπως συμβαίνει με τις περισσότερες πτυχές της ανάπτυξης, υπάρχει μεγάλη διακύμανση μεταξύ των παιδιών, όταν πρόκειται να ενεργήσουν επιθετικά. Τα παιδιά που είναι πιο ανήσυχα και που αντιδρούν έντονα τείνουν να διαχειριζονται πιο δύσκολα τα συναισθημάτά τους, από ότι τα παιδιά που είναι από τη φύση τους πιο χαλαρά. Τα πρώτα βασίζονται περισσότερο στις πράξεις για να επικοινωνήσουν τα ισχυρά συναισθήματα τους. 

Ως γονείς, ένα από τα πιο σημαντικά έργα σας είναι να βοηθήσετε το παιδί σας να καταλάβει και να επικοινωνεί τα συναισθήματά του με αποδεκτούς, μη βίαιους τρόπους. Αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο. Απαιτεί πολύ χρόνο και υπομονή. Όμως, με την υποστήριξη και την καθοδήγησή σας, το παιδί σας θα μάθει να διαχειρίζεται τα έντονα συναισθήματα και τις αντιδράσεις του κατά τη διάρκεια των επόμενων μηνών και ετών.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ:
ΤΙ ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΚΑΝΕΤΕ 

Δεν υπάρχουν δύο ίδια παιδιά και δύο ίδιες οικογένειες. Οι ακόλουθες ερωτήσεις μπορούν να σας βοηθήσουν να προσαρμοσετε και να εφαρμόσετε τις πληροφορίες και στρατηγικές που περιγράφονται στη συνέχεια στο μοναδικό σας παιδί και στη μοναδική σας οικογένεια:

·Τι είδους καταστάσεις συνήθως οδηγούν το παιδί σας στο να ενεργεί επιθετικά; Γιατί πιστεύετε ότι συμβαίνει αυτό; 

·Όταν το παιδί σας ενεργεί με τρόπο που φαίνεται επιθετικός, πώς αντιδράτε συνήθως; Πιστεύετε ότι αυτή η αντίδρασή σας είναι χρήσιμη για το παιδί σας ή όχι; Γιατί;

Βήμα 1ο: παρατηρήστε και μάθετε

Σκεπτόμενοι τις παρακάτω ερωτήσεις μπορείτε να βρείτε πρότυπα συμπεριφοράς και να καταλάβετε ποια μπορεί να είναι η βασική αιτία για τη συμπεριφορά του παιδιού σας. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε αυτές τις πληροφορίες για να αποφασίσετε τον καλύτερο τρόπο για να δράσετε. 

α)  Τι συμβαίνει στον κόσμο του παιδιού σας;

• Πού εμφανίζεται η συμπεριφορά; Στο σπίτι; Στον παιδικό σταθμό; Στο εμπορικό κέντρο;  Στο σπίτι της γιαγιάς; Ή συμβαίνει σε όλες ή στις περισσότερες συνθήκες της καθημερινότητας του παιδιού σας; Αν η συμπεριφορά εμφανίζεται μόνο σε ένα πλαίσιο, θα μπορούσε να συμβαίνει κάτι στο συγκεκριμένο περιβάλλον (π.χ. πολυκοσμία, έντονα φώτα, πλήθος ερεθισμάτων, κλπ.) που να ενεργοποιεί αυτήν τη συμπεριφορά; 
• Η συμπεριφορά κατευθύνεται προς ένα συγκεκριμένο άτομο ή προς μια μικρή ομάδα ανθρώπων; Ή μήπως η συμπεριφορά στρέφεται, κατά καιρούς, προς οποιονδήποτε στον κύκλο του παιδιού; 
• Πότε εμφανίζεται η συμπεριφορά συνήθως; Για παράδειγμα, λίγο πριν τον ύπνο, όταν το παιδί σας είναι κουρασμένο; Σε περιόδους μετάβασης, όπως η μετάβαση από τη μια δραστηριότητα στην άλλη; Τέτοιοι παράγοντες πίεσης πυροδοτούν συχνά επιθετική συμπεριφορά. 
• Τι συνέβη ακριβώς πριν από την επιθετική συμπεριφορά του παιδιού σας; Για παράδειγμα, μόλις του είπατε ότι είχε έρθει η ώρα να σταματήσει να παίζει και να μπει στο αυτοκίνητο; Μήπως ένα άλλο παιδί μόλις του είχε πάρει ένα παιχνίδι από τα χέρια του; 
• Μήπως υπήρξε μια πρόσφατη αλλαγή στον κόσμο του παιδιού σας που το κάνει να αισθάνεται αναστατωμένο, εκτός ελέγχου, θλιμμένο, ή ίσως λιγότερο ασφαλές συνολικά; Γεγονότα όπως για παράδειγμα μια μετακόμιση, ο ερχομός ενός μωρού στην οικογένεια ή η απώλεια ενός κατοικιδίου μπορούν να κάνουν το παιδί σας να αισθανθεί ανασφάλεια και, ως εκ τούτου, να είναι λιγότερο σε θέση να ελέγξει παρορμήσεις του.
• Είναι η συμπεριφορά χαρακτηριστική για την ηλικία ή το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού σας; Για παράδειγμα, ορισμένα χτύπηματα ή/και το δάγκωμα είναι φυσιολογικά για τα μικρά παιδιά, αλλά η συνεχής επανάληψη αυτών ίσως πρέπει να μας προβληματίσει. 
• Θα μπορούσε η συμπεριφορά να εξηγείται, εν μέρει, από την ίδια την ιδιοσυγκρασία του παιδιού και το χαρακτήρα του; Για παράδειγμα, ένα πολύ ευαίσθητο παιδί μπορεί να αισθάνεται ταραχή σε ένα περιβάλλον με πολλά ερεθίσματα, όπως ένα πολυκατάστημα. Μπορεί το δάγκωμα να είναι μια μέθοδος αυτοπροστασίας, ίσως και για να κρατήσει τους ανθρώπους σε μια απόσταση. Ένα παιδί μπορεί να χτυπήσει το γονέα επειδή έφερε μια καινούρια μπέιμπι σίτερ στο σπίτι. Ο φόβος πολλές φορές εκφράζεται ως θυμός στα μικρά παιδιά. 
• Είναι αυτή η συμπεριφορά ιδιαίτερα δύσκολη για εσάς; Αν ναι, γιατί; Μερικές φορές οι εμπειρίες του παρελθόντος επηρεάζουν τις αντιδράσεις ενός γονέα στην εκάστοτε συμπεριφορά του παιδιού του. Για παράδειγμα, ένας γονιός που μεγάλωσε με πολύ αυστηρούς κανόνες σχετικά με το πώς πρέπει να συμπεριφέρεται κανείς σε ένα εστιατόριο, είναι πιθανό να έχει πιο ευερέθιστη αντίδραση απέναντι στο παιδί που είναι ανήσυχο κατά τη διάρκεια του φαγητού. Η επίγνωση των συνδέσεων αυτού του είδους, σας βοηθά να ανταποκριθείτε στη συμπεριφορά του παιδιού σας πιο αποτελεσματικά και με τρόπους που ταιριάζουν στην ηλικία του, το αναπτυξιακό του στάδιο και την ιδιοσυγκρασία του. 

β) Τι συμβαίνει με εσάς;

• Πώς διαχειρίζεστε τα συναισθήματά σας όταν το παιδί σας ενεργεί επιθετικά; Είστε σε θέση να ηρεμήσετε πριν κάνετε οτιδήποτε; 
• Πόσο αποτελεσματικοί αισθάνεστε ότι είστε στο να βοηθήσετε το παιδί σας να διαχειριστεί τα επιθετικά του συναισθήματα; Τι λειτουργεί και τι όχι; Για ποιο λόγο; Τι πιστεύετε ότι μαθαίνει το παιδί σας από τον τρόπο που αντιδράτε όταν εκείνο γίνεται επιθετικό;

Βήμα 2ο : Ανταποκριθείτε στο παιδί σας με βάση την καλύτερη κατανόηση της συμπεριφοράς του

Για να περιορίσετε την επιθετική συμπεριφορά:

• Διατηρήστε την ψυχραιμία σας. Αυτό είναι το πρώτο ουσιαστικό βήμα.Δοκιμάστε να πάρετε μερικές βαθιές αναπνοές. Μπορείτε να κάνετε ακόμη και το δικό σας “time out” για ένα ή δύο λεπτά για να ηρεμήσετε. Διατηρώντας τον έλεγχο του εαυτού σας είναι πιο πιθανό ότι το παιδί σας θα ηρεμήσει γρηγορότερα. Όταν είστε ταραγμένοι, αναστατωμένοι και εκνευρίζεστε με το ξέσπασμα του παιδιού σας, συχνά αυξάνεται και η ευερεθιστότητά του.  
• Ενεργήστε προληπτικά. Χρησιμοποιήστε ό,τι γνωρίζετε για το παιδί σας προκειμένου να προγραμματίσετε το μέλλον. Για παράδειγμα, εάν ξέρετε ότι το παιδί σας γίνεται πολύ ντροπαλό όταν συναντά καινούριους ανθρώπους, μπορείτε να ξεφυλλίσετε μαζί του τα άλμπουμ με τις οικογενειακές φωτογραφίες μερικές μέρες πριν από μια μεγάλη οικογενειακή συγκέντρωση, ωστε να αρχίσει να αναγνωρίζει τα μέλη της εκτεταμένης οικογένειας. Μπορείτε επίσης να συμπεριλάβετε το θείο Νικόλα και τη θεία Ελπίδα στο συμβολικό παιχνίδι (ένα φανταστικό πικ-νικ). Μπορείτε ακόμα τη μέρα της συγκέντρωσης να πάρετε μαζί το αρκουδάκι του ή/και το αγαπημένο του βιβλίο. Όταν φτάσετε στη συγκέντρωση, βοηθήστε τους συγγενείς σας να συνδεθούν με το παιδί σας λέγοντάς τους να μη βιάζονται με τις αγκαλιές και τα φιλιά, αλλά να αφήσουν το παιδί να εγκλιματιστεί πρώτα σε ένα καινούριο περιβάλλον με καινούριους ανθρώπους. Χρησιμοποιώντας αυτές τις στρατηγικές δεν «υποχωρείτε» στις παραξενιές του παιδιού σας, αλλά το βοηθάτε να διαχειριστεί μια δύσκολη, για εκείνο, κατάσταση. Αυτό θα βοηθήσει στο να μάθει πώς να ανταποκρίνεται όταν συναντά καινούριους ανθρώπους σε μια καινούρια συνθήκη, όπως είναι το σχολείο. 
• Προειδοποιήστε για μια επερχόμενη αλλαγή. «Θα διαβάσουμε μια ακόμη ιστορία και μετά θα κοιμηθείς. Ποιο βιβλίο θέλεις να διαβάσουμε;» (όταν δίνουμε επιλογές στα παιδιά, εκείνα αισθάνονται ότι έχουν περισσότερο τον έλεγχο και μειώνεται η αντιδραστικότητά τους). 
• Βοηθήστε το παιδί σας να καταλάβει τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά του. Αυτή η αυτογνωσία βοηθά τα παιδιά να μάθουν να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους με θετικό τρόπο. Με τα μικρότερα παιδιά, ντύστε τα συναισθήματά τους με λέξεις και στη συνέχεια κατευθύνετέ τα αλλού: «Ξέρω πως θύμωσες που ο μπαμπάς έκλεισε την τηλεόραση. Αλλά κοίτα πόσο ωραία είναι αυτή η μπάλα και πώς αναπηδά». Παρακινήστε τα μεγαλύτερα παιδιά να χρησιμοποιούν λόγια αντί για γροθιές διδάσκοντας λέξεις κατάλληλες για κάθε κατάσταση, όπως «χαρούμενος», «λυπημένος», «θυμωμένος» και «φοβισμένος». Ρωτήστε το παιδί σας κάθε μέρα «πώς αισθάνεσαι σήμερα;» και συζητήστε μαζί του για το τι επηρεάζει τα συναισθήματά του. Διαβάστε μαζί του βιβλία που να περιγράφουν αυτά τα συναισθήματα.
• Χρησιμοποιήστε λέξεις μαζί με χειρονομίες για να επικοινωνήσετε το μήνυμά σας. Τα λόγια σας και μόνο ίσως να μην είναι αρκετά για να σταματήσει το παιδίσας μια μη αποδεκτή δραστηριότητα ή συμπεριφορά. Για να βοηθήσετε το παιδί σας να καταλάβει το μήνυμά σας, χρησιμοποιήστε μια σταθερή, δυνατή (δε θυμώνουμε και δεν ουρλιάζουμε) φωνή. Χρησιμοποιήστε ένα «στοπ» ή μια χειρονομία που να υποδηλώνει «όχι-όχι», μαζί με τα λόγια σας. Μπορείτε να πείτε «δε χτυπάμε, το χτύπημα πονάει» καθώς παίρνετε το χέρι του παιδιού και το κρατάτε στο πλάι, σταθερά αλλά όχι θυμωμένα. Λάβετε υπόψη, ότι χρειάζονται πολλές επαναλήψεις των φωνητικών οδηγιών μαζί με τις χειρονομίες έως ότου οι λέξεις να αρκούν από μόνες τους.
• Προσφέρετε εναλλακτικές λύσεις. Πείτε και δείξτε στο παιδί σας αποδεκτούς τρόπους για να πετύχει το στόχο του ή να διοχετεύσει την ενέργειά του. Εάν διακόψετε τη συμπεριφορά του παιδιού σας, αλλά δεν προσφέρετε μια αποδεκτή εναλλακτική λύση, η μη αποδεκτή συμπεριφορά είναι πιο πιθανό να συνεχιστεί. Έτσι, για ένα παιδί που του αρέσει να πετάει κάτω το ποτήρι του ή να παίζει με το νερό του, ίσως να λειτουργήσει το να το βάλετε στο μπάνιο, όπου μπορεί να παίξει με το υγρό στοιχείο. Για ένα παιδί που του αρέσει να εκσφενδονίζει αντικείμενα, μπορούμε να επινοήσουμε ένα παιχνίδι ρίχνοντας μαλακές μπάλες σε ένα καλάθι ή κουτί. 
• Αποσπάστε την προσοχή του. Εάν το παιδί είναι ιδιαίτερα ανήσυχο, δοκιμάστε να τραβήξετε την προσοχή του αλλού. Αυτή είναι μια απρόβλεπτη αντίδραση που δεν περιμένει, σαν να ζητάμε από ένα παιδί που φωνάζει θυμωμένα να έρθει να παίξει μαζί μας. 
• Προτείνετε τρόπους για να διαχειριστεί τα έντονα συναισθήματα. Όταν το παιδί σας είναι πραγματικά θυμωμένο, πείτε του τι μπορεί να κάνει για να εξωτερικεύσει το θυμό του: π.χ. να πηδήξει πάνω-κάτω, να χτυπήσει τα μαξιλάρια του καναπέ, να σκίσει χαρτιά, να ζωγραφίσει μια οργισμένη εικόνα, ή οτιδήποτε άλλο κρίνετε εσείς κατάλληλο. Αυτό που είναι σημαντικό είναι να διδάξετε στο παιδί σας ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι για να εκφράσει τα συναισθήματά του με υγιείς τρόπους, που δεν πληγώνουν τους άλλους και να το παροτρύνετε να εφαρμόζει τακτικά αυτές τις στρατηγικές. 
• Βάλτε το παιδί σας να κάνει ένα διάλειμμα. Μερικά παιδιά πραγματικά ηρεμούν πολύ πιο γρήγορα όταν τους δίνεται η ευκαιρία να είναι μόνα τους σε ένα ασφαλές και ήσυχο μέρος. Αυτό δεν είναι τιμωρία. Πρόκειται για μια σημαντική στρατηγική για να βοηθήσει τα παιδιά να μάθουν να ηρεμούν και να ανακτούν τον αυτοέλεγχό τους – μια σημαντική δεξιότητα για τη ζωή τους. Σκεφτείτε και ονομάστε αυτόν τον ασφαλή, ήσυχο χώρο ως μια «ζεστή γωνιά». Θα μπορούσε να έχει μερικά μαξιλάρια, αρκουδάκια, βιβλία, καθώς και μικρά, ασφαλή παιχνίδια. Φτιάξτε τη γωνιά αυτή μαζί με το παιδί σας. Όσο περισσότερο αισθάνεται ότι έχει κάποιο ρόλο σε αυτό, τόσο πιο πιθανό είναι ότι θα αποδεχθεί τη χρήση του. Όταν το παιδί σας έχει χαλαρώσει πλέον, είναι πολύ σημαντικό να αναγνωρίσετε αυτό το μεγάλο βήμα λέγοντάς του πόσο καλά τα κατάφερε να ηρεμήσει.
• Επισημάνετε τις συνέπειες της συμπεριφοράς του παιδιού σας και διδάξτε την ενσυναίσθηση. «Αφού χτύπησες τη Χριστίνα, εκείνη άρχισε να κλαίει. Πόνεσε. Ένιωσε λυπημένη και θύμωσε. Δεν ήθελε να παίξει μαζί σου πλέον και αυτό σε στενοχώρησε και σένα πολύ». Τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας δε γεννήθηκαν γνωρίζοντας πώς να μοιράζονται ή πώς να αλληλεπιδρούν ευγενικά με τους άλλους. Απεναντίας, συχνά θεωρούν ότι είναι απόλυτα δικαιολογημένο το να αρπάζουν, να κλωτσάνε ή να ουρλιάζουν. Έχουν την τάση να πιστεύουν ότι ο κόσμος περιστρέφεται γύρω τους, οπότε είναι σημαντικό να διδαχθούν την ενσυναίσθηση. Κατά την ανάγνωση ενός βιβλίου ή βλέποντας μια τηλεοπτική εκπομπή μπορείτε να ρωτήσετε  «πώς νομίζεις ότι αισθάνεται τώρα αυτός ο χαρακτήρας;». Αυτό μπορεί να βοηθήσει το παιδί να αναγνωρίσει ότι και οι άλλοι άνθρωποι έχουν συναισθήματα, και ότι το να σπρώξει ένα φίλο του πιθανότατα θα πληγώσει και θα στενοχωρήσει το φίλο του.
• Σκεφτείτε μία ή περισσότερες καλύτερες επιλογές που το παιδί σας θα μπορούσε να κάνει την επόμενη φορά. «Εάν η Χριστίνα ξαναπάρει την κούκλα με την οποία παίζεις, τι άλλο μπορείς να κάνεις εκτός από το να την χτυπήσεις;». Εάν το παιδί σας δε μπορεί να σκεφτεί κάτι (αυτό είναι πολύ φυσιολογικό στις μικρές ηλικίες), μπορείτε να προτείνετε εσείς κάποιες στρατηγικές, όπως το να χρησιμοποιήσει τα λόγια του: «Αυτή είναι η κούκλα μου. Σε παρακαλώ να μου τη δώσεις πίσω» και στη συνέχεια το παιδί σας μπορεί να προσφέρει στη Χριστίνα μια άλλη κούκλα. 
• Υπενθυμίστε στο παιδί σας ότι μπορεί πάντα να έρθει σε σας για βοήθεια. Αφού προσφέρετε στο παιδί σας μερικές ιδέες, εκείνο θα μπορέσει πιο εύκολα να σκεφτεί μόνο του δικές του εναλλακτικές. Η ικανότητα να αντικαταστήσει μια μη αποδεκτή συμπεριφορά με μία που να είναι αποδεκτή αποτελεί βασικό τμήμα της ανάπτυξης αυτοελέγχου. Είναι επίσης μια σημαντική ικανότητα για να λειτουργεί καλά στο σχολείο και σε όλη του τη ζωή. Επίσης, έχετε υπόψη ότι η καλύτερη χρονική στιγμή για αυτην τη διαδικασία μπορεί να ποικίλει ανάλογα με το παιδί. Κάποια παιδιά μπορούν να επωφεληθούν με το να σκέφτονται το πρόβλημα αμέσως μετά το περιστατικό, ενώ άλλα χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να ηρεμήσουν και είναι πιο δεκτικά σε αυτή τη διαδικασία σε μεταγενέστερο χρόνο. Σε κάθε περίπτωση, είναι σημαντικό να γνωρίζει το παιδί ότι μπορεί να προστρέξει σε εσάς για βοήθεια, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι πρέπει να του βρίσκετε συνεχώς έτοιμες λύσεις για όλα.
• Δώστε στο παιδί σας την ευκαιρία να λύσει το πρόβλημα, πριν να επέμβετε. Είτε πρόκειται για τη σωστή θέση στο κομμάτι του παζλ που κρατά, είτε για μια διαφωνία με ένα άλλο παιδί για το ποιο θα κάνει πρώτο κούνια, αφήστε το παιδί σας να προσπαθήσει να βρει μια λύση, πριν να παρέμβετε για να βοηθήσετε. Θα εκπλαγείτε όταν δείτε πόσο ικανά είναι τα παιδιά στη διαχείριση συγκρούσεων και στην αντιμετώπιση των διαφόρων προκλήσεων που αντιμετωπίζουν. 
• Να είστε συνεπείς. Η συνέπεια στη συμπεριφορά σας είναι το κλειδί που θα βοηθήσει τα παιδιά να μάθουν να κάνουν τις σωστές επιλογές. Αν, κάθε φορά που ένα παιδί ρίχνει κάτω ένα παιχνίδι του, το παίρνετε πίσω για λίγα λεπτά, μαθαίνει να μην ρίχνει κάτω τα παιχνίδια του. Αλλά όταν οι κανόνες αλλάζουν διαρκώς, τότε είναι δύσκολο για τα μικρά παιδιά να κάνουν σωστές επιλογές. Αν μια μέρα ένα οργισμένο ξέσπασμα οδηγήσει στο να φύγετε νωρίτερα από την παιδική χαρα, αλλά την επόμενη μέρα οι διαμαρτυρίες του παιδιού του εξασφαλίσουν τέσσερις επιπλέον κατεβασιές στην τσουλήθρα, το παιδί σας είναι λογικό να μπερδευτεί και να μην ξέρει τι πρέπει να κάνει.
• Αποφύγετε τις διαπραγματεύσεις, βάλτε όρια και καθιερώστε σαφείς κανόνες. Αυτό είναι δύσκολο. Θέλουμε τα παιδιά μας να να αισθάνονται ότι τα ακούμε. Θέλουμε να μας βλέπουν ως ανοιχτόμυαλους, καλούς ακροατές. Θέλουμε να είμαστε ευέλικτοι και ελαστικοί. Αλλά οι διαπραγματεύσεις για τους κανόνες της οικογένειας ή της ομάδας είναι ένα άλλο ζήτημα. Ένα παιδί που μπορεί να διαπραγματευτεί για να φάει παραπάνω μπισκότα ή για να κοιμηθεί πιο αργά, θα μάθει ότι τα πάντα είναι ρευστά και σύντομα θα βρείτε τον εαυτό σας να διαπραγματεύεται τα πάντα. Ορίστε σαφείς κανόνες για το σπίτι σας και συζητήστε για το πώς διαφορετικοί ενήλικες μπορεί να έχουν ελαφρώς διαφορετικούς κανόνες. Όταν το παιδί σας λέει, «μα η γιαγιά με αφήνει να βλέπω τηλεόραση όποτε θέλω», τότε μπορείτε να πείτε ότι «ο κανόνας της μαμάς είναι ότι βλέπουμε τηλεόραση δύο ώρες την ημέρα» (καλό είναι να εξηγήσουμε αυτούς τους κανόνες και στη γιαγιά). Έχοντας σαφείς κανόνες για συγκεκριμένα πράγματα, όπως το να σας κρατάει από το χέρι όταν είστε έξω, να πηγαίνει μια ορισμένη ώρα για ύπνο, ή να βουρτσίζει τα δόντια του το πρωί και το βράδυ, στην πραγματικότητα βοηθάτε τα παιδιά να νιώθουν ασφαλή. Καταλαβαίνουν ότι υπάρχει κάποια δομή, λογική και σταθερότητα στον κόσμο τους. Επίσης εξηγήστε πως οι κανόνες μπορεί να είναι διαφορετικοί σε διαφορετικά περιβάλλοντα. Για παράδειγμα, στην παιδική χαρά χρησιμοποιούμε τα χέρια για να σκαρφαλώσουμε, ενώ στο σούπερ μάρκετ χρησιμοποιούμε τα χέρια μας για να βάζουμε τα πράγματα που θέλουμε να αγοράσουμε στο καλάθι και όχι για να σκαρφαλώνουμε στα ράφια.
• Χαρακτηρίστε τη συμπεριφορά και όχι το παιδί σας. Αποφύγετε εντελώς χαρακτηρισμούς όπως «καλό» ή «κακό» παιδί. Αντ’αυτού πείτε του «μπράβο» για κάτι που σας ικανοποίησε ή στην αντίθετη περίπτωση πείτε «αυτό που έκανες δε μου άρεσε, με ενόχλησε, με πείραξε, δεν ήταν σωστό», κλπ.). 
• Προσφέρετε στο παιδί σας θετική ενίσχυση όταν δείχνει αυτοέλεγχο. Τα παιδιά θέλουν να ευχαριστούν τους μεγάλους. Όταν ανταποκρίνεστε θετικά στη συμπεριφορά τους, ενισχύετε αυτή τη συμπεριφορά αλλά και την αυτοεκτίμησή τους. Τα παιδιά που αισθάνονται καλά για τον εαυτό τους είναι πιο πιθανό να συμπεριφέρονται και με καλό τρόπο. Είναι σημαντικό να βοηθάτε τα παιδιά να βιώσουν και να κατανοήσουν τα οφέλη της καλής συμπεριφοράς. Για παράδειγμα, εάν βουρτσίζουν πρόθυμα τα δόντια τους αντί να διαμαρτύρονται για αυτό, μπορείτε να αφιερώσετε λίγο περισσότερο χρόνο για να τους διαβάσετε μια επιπλέον ιστορία στο κρεβάτι πριν τον ύπνο.

ΠΟΤΕ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΖΗΤΗΣΕΤΕ ΒΟΗΘΕΙΑ

Έχει ήδη αναφερθεί ότι η επιθετική συμπεριφορά αποτελεί, σε ένα βαθμό, τυπικό μέρος της ανάπτυξης στην παιδική ηλικία. Ωστόσο, εάν η επιθετικότητα ενός παιδιού παρεμβαίνει στην ικανότητά του να αλληλεπιδρά με τους άλλους με θετικό τρόπο, στην επιθυμία του να εξερευνήσει και να μάθει, ή αν διαπιστώσετε ότι, λόγω της επιθετικής συμπεριφοράς του παιδιού σας, αποφεύγετε να το πηγαίνετε να παίξει με τα άλλα παιδιά ή να το παίρνετε μαζί σας σε διάφορες δραστηριότητες, ενδεχομένως να είναι χρήσιμη η βοήθεια ενός ειδικού.

Ορισμένες συμπεριφορές απαιτούν επιπλέον προσοχή όταν συμβαίνουν συχνά και διατηρούνται με την πάροδο του χρόνου. Κάποια παραδείγματα είναι όταν ένα παιδί:

• Εμφανίζεται ατρόμητο ή υπερβολικά απερίσκεπτο και ριψοκίνδυνο. Η στάση του αυτή συχνά οδηγεί στο να σπάει πράγματα, να θέτει τον εαυτό του συνεχώς σε κίνδυνο ή να έχει ενοχλητική συμπεριφορά (π.χ. να «εισβάλλει» στο χώρο άλλων ανθρώπων). 
• Φαίνεται να επιθυμεί μονίμως υψηλής έντασης αισθητηριακά ερεθίσματα. Μερικές φορές τα παιδιά που χρειάζονται απτική επαφή για να αισθάνονται ότι βρίσκονται στο επίκεντρο της προσοχής, επιδιώκουν αυτό το αισθητηριακό ερέθισμα με μη αποδεκτούς τρόπους (χτυπήματα, σπρωξίματα, κλπ.) 
• Χτυπάει απρόκλητα. Ενεργεί επιθετικά «από το πουθενά» ή για κανένα προφανή λόγο. 
• Εμφανίζει έντονη ενασχόληση με βίαιες και επιθετικές πτυχές του συμβολικού παιχνιδιού. 
• Αρχίζει να ενεργεί επιθετικά μετά από κάποιο τραυματικό γεγονός ή μια σημαντική αλλαγή στη ζωή του. 

Σε κάθε περίπτωση, ο ειδικός θα χρειαστεί πρώτα απ’όλα τη συνεργασία των γονέων, οι οποίοι είναι απαραίτητο να λάβουν οι ίδιοι συμβουλευτική, προκειμένου οποιαδήποτε παρέμβαση να είναι αποτελεσματική.

www.kiath.gr
Νίκος Σταματογιάννης
Αστυνόμος Α’ (ΥΓ) ,Ψυχολόγος
Δ/νση Ασφαλείας Αττικής -Υπ/νση Ανηλίκων