Η τεχνολογία προσφέρει στους νέους απεριόριστες δυνατότητες ενημέρωσης και ψυχαγωγίας και το διαδίκτυο αποτελεί ένα από τα πιο σπουδαία εργαλεία επικοινωνίας, μάθησης και δημιουργίας. Όπως στον φυσικό κόσμο, κίνδυνοι προκύπτουν και στον απέραντο εικονικό κόσμο του διαδικτύου. Είναι ένα καταπληκτικό εργαλείο, χρειάζεται ωστόσο οδηγίες χρήσης, καθώς η πλοήγησή του έχει ασαφή όρια και κρύβει κινδύνους. Ο διαδικτυακός εκφοβισμός, η διαδικτυακή αποπλάνηση και οι συμπεριφορές εξάρτησης από το διαδίκτυο συγκαταλέγονται στους σημαντικότερους εξ αυτών για τα παιδιά και τους έφηβους.
Πότε μιλάμε για συμπεριφορές εξάρτησης από το διαδίκτυο σε παιδιά και εφήβους;
Πρόκειται για συμπεριφορές που χαρακτηρίζονται από αδυναμία ή/και απώλεια ελέγχου σχετικά με τη χρήση του διαδικτύου. Ο εθισμός στο διαδίκτυο δεν συνιστά ψυχιατρική διάγνωση, ωστόσο, μια σειρά από συμπτώματα έχουν αναγνωριστεί ως χαρακτηριστικά των συμπεριφορών της εν λόγω εξάρτησης:
- Ιδιαίτερη απασχόληση με διαδικτυακές δραστηριότητες κάθε είδους
- Επαναλαμβανόμενη αποτυχία να αντισταθεί στην παρόρμηση να χρησιμοποιήσει το διαδίκτυο
- Ανοχή: αξιοσημείωτη αύξηση της χρήσης του διαδικτύου ώστε να επιτευχθεί η επιθυμητή ικανοποίηση
- Συμπτώματα δυσφορικής διάθεσης, άγχος, ευερεθιστότητα, και βαρεμάρα ύστερα από μερικές μέρες χωρίς διαδικτυακή δραστηριότητα
- Χρήση του διαδικτύου με σκοπό την ανακούφιση ή την αποφυγή δυσάρεστων συναισθημάτων
- Χρήση του διαδικτύου για περισσότερο χρόνο από όσο ήταν σκόπιμο αρχικά
- Η υπερβολική χρήση του διαδικτύου συνεχίζεται παρά την επίγνωση των σωματικών ή ψυχολογικών προβλημάτων που προκαλούνται ή επιδεινώνονται από τη χρήση του.
Επιπλέον, σε επίπεδο λειτουργικότητας και καθημερινής ζωής μπορούν να παρατηρηθούν:
- Παραμέληση σχολικών και άλλων δραστηριοτήτων ή/και της υγείας, προσωπικής φροντίδας και υγιεινής
- Έκπτωση στις κοινωνικές σχέσεις ή/και απομόνωση
- Παραβίαση σχολικών κανονισμών ή νόμων εξαιτίας της χρήσης του διαδικτύου.
Υπάρχουν μοτίβα συμπεριφοράς που μπορούν να λειτουργήσουν ως «δείκτες ανησυχίας»; Πότε οι γονείς πρέπει να ανησυχούν;
Τα μοτίβα συμπεριφοράς και χρήσης του διαδικτύου που μπορούν να λειτουργήσουν ως «δείκτες ανησυχίας» για τους γονείς αφορούν:
- Υπερβολική χρήση, συχνά συνδεόμενη με απώλεια αίσθησης χρόνου ή/και παραμέληση βασικών αναγκών
- Απόσυρση, συμπεριλαμβανομένων συναισθημάτων θυμού, έντασης ή/και θλίψης, κατά την απουσία χρήσης
- Ανοχή και επαγόμενη ανάγκη αυξημένης χρήσης για επίτευξη ικανοποίησης.
Οι γονείς πρέπει να ανησυχήσουν πρωτίστως από την απώλεια ελέγχου του παιδιού σχετικά με τη χρήση του διαδικτύου, δηλαδή την ανάγκη συνεχούς αύξησης της διάρκειας χρήσης. Επίσης, κυρίως οι έφηβοι, μπορεί να εμφανίσουν συμπτώματα στέρησης όπως τρόμο και ανησυχία, ευερεθιστότητα αλλά και κατάθλιψη, καθώς και κοινωνική απομόνωση. Στο σημείο αυτό, οι γονείς χρειάζεται να κινητοποιηθούν άμεσα και να αναζητήσουν εξειδικευμένη ψυχολογική στήριξη του παιδιού ή του εφήβου με παράλληλη δική τους συμβουλευτική kαθοδήγηση. Μέλημά τους θα πρέπει να είναι η έγκαιρη διαχείριση της απώλεια ελέγχου σχετικά με τη χρήση του διαδικτύου, η αποτροπή επακόλουθων ψυχοκοινωνικών επιπτώσεων, όπως η σχολική άρνηση, και η πρόληψη συμπεριφορών υψηλού κινδύνου.
Τι οδηγεί τα παιδιά και τους εφήβους στην εξάρτηση από το διαδίκτυο;
Οι συμπεριφορές αυτές εξάρτησης μπορούν να γίνουν κατανοητές ως μέσο ανακούφισης της ψυχικής δυσφορίας ή απόδρασης από ψυχικές συγκρούσεις. Τα παιδιά και οι έφηβοι συχνά βιώνουν αισθήματα αβοηθησίας, ενοχής ή ανικανότητας, τα οποία προσπαθούν να αποφύγουν μέσα από την υπερβολική ενασχόληση με το διαδίκτυο. Επίσης, το διαδίκτυο μπορεί να λειτουργήσει είτε ως αγχολυτικό, μειώνοντας το κοινωνικό άγχος ή το άγχος επίδοσης που εκδηλώνουν, είτε ως μια μορφή ικανοποίησης σε περιπτώσεις που εμφανίζουν κατάθλιψη.
Αρνητικές σκέψεις και συναισθήματα οδηγούν σε απώλεια ελέγχου της συμπεριφοράς, στοιχείο που αποτελεί κεντρική διαπίστωση στις ως άνω συμπεριφορές εξάρτησης.
Από συστημική άποψη, οι συμπεριφορές εξάρτησης από το διαδίκτυο συνιστούν έκφραση δυσλειτουργίας της οικογένειας και ως τέτοια, μπορεί να κατανοηθεί ως σύμπτωμα της.
Σε κάθε περίπτωση, η εξάρτηση από το Διαδίκτυο μπορεί να είναι είτε μια μεμονωμένη δυσκολία, είτε ένα σύμπτωμα ενταγμένο σε μια άλλη ψυχική διαταραχή και έκφραση μιας ευρύτερης ψυχοπαθολογίας, είτε και τα δύο.
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς για την αντιμετώπιση των συμπεριφορών εξάρτησης από το Διαδίκτυο;
Η πρόληψη ξενικά από το σπίτι και ο ρόλος της οικογένειας είναι καθοριστικός.
Κανόνες χρήσης του διαδικτύου στο σπίτι
- Μόνιμη τοποθέτηση και χρήση Η/Υ σε κοινόχρηστους χώρους
- Αποθάρρυνση χρήσης φορητών συσκευών με δυνατότητα πρόσβασης στο διαδίκτυο σε υπνοδωμάτια
- Καθορισμός χρονικών ορίων χρήσης (από κοινού συμφωνία γονέα-παιδιού)
- Ευελιξία και διάκριση ανάλογα την ηλικία και αναπτυξιακή φάση του παιδιού
- Ανάγκη συνεχούς εποπτείας των παιδιών
- Συμφωνία συγκεκριμένων κανόνων με τους εφήβους
- Η επίβλεψη των κανόνων γίνεται όλο και πιο προβληματική καθώς κυριαρχούν οι φορητές συσκευές.
Οικογενειακή κουλτούρα ως προς τη χρήση του διαδικτύου
- Εξισορρόπηση της σχέσης των γονέων με το διαδίκτυο και τις «έξυπνες» συσκευές. Είναι ωφέλιμο να εξερευνήσουν οι ίδιοι τις δικές τους διαδικτυακές συνήθειες καθώς αποτελούν βασικό πρότυπο μίμησης για τα παιδιά τους
- Κοινός ποιοτικός χρόνος με τα παιδιά εντός και εκτός διαδικτύου
- Ουσιαστική επαφή κατά τη διάρκεια π.χ. ενός γεύματος, όπου όλη η οικογένεια θα είναι συγκεντρωμένη στο τραπέζι και δε θα γίνεται χρήση του διαδικτύου
- Αναζήτηση νέων κοινών ενδιαφερόντων εκτός διαδικτύου
- Περισσότερος ελεύθερος χρόνος σε εξωτερικές δραστηριότητες
- Ανάληψη ευθυνών και καθηκόντων του νοικοκυριού από όλα τα μέλη της οικογένειας.
Σχέση παιδιού – γονέα
Συνιστάται στους γονείς να διατηρούν ανοιχτούς διαύλους επικοινωνίας με τα παιδιά τους, να ρωτούν με θετικούς τρόπους για τις αγαπημένες δραστηριότητές τους στο διαδίκτυο και να τα ενθαρρύνουν να μοιράζονται μαζί τους χρόνο σε αυτό. Χρειάζεται να είναι προσεκτικοί όταν επιβάλλουν περιορισμούς στη χρήση του, διότι οι απαγορεύσεις από μόνες τους δεν θωρακίζουν τα παιδιά απέναντι στον κίνδυνο κατάχρησης του, ούτε τα εκπαιδεύουν να τον αναγνωρίζουν και να τον διαχειρίζονται. Η εποπτεία αποδεικνύεται ως η αποτελεσματικότερη πρακτική για την μείωση του κινδύνου εξάρτησης των παιδιών από το διαδίκτυο.
Τα παιδιά και έφηβοι επιζητούν την καθοδήγηση και τις συμβουλές των γονιών, αναγνωρίζουν πως αυτοί παίζουν σημαντικό ρόλο στη ζωή τους και ασκούν ικανή επιρροή, ακόμα κι αν στην καθημερινότητα μοιάζει να αυτοσχεδιάζουν, χωρίς να υπολογίζουν συμβουλές και παραινέσεις. Στην πραγματικότητα, όχι μόνο τις υπολογίζουν αλλά και τις χρειάζονται. Το κοινό χαρακτηριστικό των εφήβων με συχνή, όχι όμως παθολογική, ενασχόληση με το διαδίκτυο έχει φανεί ναείναι η στενή σχέση με τους γονείς και η καλή επικοινωνία στην οικογένεια.
Η καλή συναισθηματική σχέση με τους γονείς και η αίσθηση ότι είναι παρόντες και διαθέσιμοι να ακούσουν και να κατανοήσουν, δημιουργεί στα παιδιά αίσθημα εμπιστοσύνης και κοντινότητας, προωθεί την ουσιαστική επικοινωνία και τα βοηθά να βιώνουν υποστήριξη απέναντι σε προκλήσεις όπως η χρήση του διαδικτύου. Όταν η σύνδεση με τους γονείς είναι ικανοποιητική για το παιδί και η οικογένεια αποτελεί μια σταθερή και ασφαλή βάση, τότε είναι πιο εύκολο οι γονείς να θέσουν και τους απαραίτητους κανόνες όταν αυτό χρειαστεί.
Οι γονείς μπορούν να αξιοποιούν στην καθημερινότητα πρακτικές με τις οποίες να εκφράζουν την αγάπη και το ενδιαφέρον για τα παιδιά τους, με τρόπο που εκείνα να τα απορροφούν και να βιώνουν συναισθηματική εγγύτητα μαζί τους:
- Αναγνωρίστε και ενισχύστε τα θετικά χαρακτηριστικά και τις δεξιότητες του παιδιού, ορισμένες εκ των οποίων χρησιμοποιεί και στο διαδίκτυο
- Προσπαθήστε να μιλάτε ανοιχτά και με ειλικρίνεια στο παιδί
- Ακόμα κι αν προκύψουν διαφωνίες ή προβλήματα, τοποθετηθείτε με θετικό τρόπο και δείξτε στο παιδί ότι έχετε ακούσει και τη δική του άποψη
- Συνεχίστε να συμβουλεύετε με σύντομο και ξεκάθαρο τρόπο όταν βλέπετε ότι το παιδί κάνει αντίλογο. Πολλές φορές το κάνει για να διαφοροποιηθεί και να ορθώσει τη νέα του ταυτότητα και όχι γιατί διαφωνεί επί του περιεχομένου
- Περάστε συστηματικά χρόνο μαζί σε δραστηριότητες που το παιδί απολαμβάνει
- Δείξτε ενδιαφέρον και ρωτήστε για τα άτομα με τα οποία επικοινωνεί ή/και παίζει στο διαδίκτυο
- Αξιοποιήστε όποιες ευκαιρίες μπορεί να σας παρουσιαστούν καθημερινά για να έχετε μια ουσιαστική επικοινωνία με το παιδί σας κατά τη διάρκεια της οποίας δε θα γίνεται χρήση του διαδικτύου (π.χ. πηγαίνοντας με το αυτοκίνητο στο σχολείο).
ΚΑΛΑΒΡΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ
ΥΠΑΣΤΥΝΟΜΟΣ Β’ (ΥΓ)
ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ
